MEER INFORMATIE

Gezichtsherkenning is een biometrische analysetechniek waarbij gezichtskenmerken worden gebruikt (de lengte van het voorhoofd, de afstand tussen de ogen, de neusbrug, de afstand tussen de mond en de neus, enz.) om een persoon te controleren of te identificeren. Via authenticatie kan worden gecontroleerd of de persoon wel is wie hij beweert te zijn (bijvoorbeeld om zijn smartphone te ontgrendelen). Het andere doel, identificatie, maakt het mogelijk om een persoon in de openbare ruimte of op een openbare plaats te identificeren op basis van zijn gezichtskenmerken. Via het systeem worden gezichtskenmerken omgezet in biometrische gegevens en vergeleken met de in de database opgeslagen informatie. Deze verzamelde beelden kunnen worden ingezet in real time of gebruikt op basis van eerder bewaarde beelden. Deze technologie, die grondrechten schendt, zoals het recht op privacy en anonimiteit, moet worden verboden.

Gezichtsherkenning is een technologie die de privacy zwaar aantast aangezien persoonsgegevens worden vergaard en verwerkt. De biometrische gegevens worden overeenkomstig de GDPR-wetgeving (Algemene verordening gegevensbescherming) gekwalificeerd als uitermate delicaat. Omdat er sprake is van verhoogde risico’s op individuele schade, is de verwerking van deze gegevens normaal gezien verboden.

In een rechtsstaat moeten inbreuken op onze fundamentele rechten en vrijheden wettelijk worden vastgelegd. Het wetgevingsproces impliceert een democratisch debat in een parlementaire vergadering. De gezichtsherkenningstechnologie is niet wettelijk omkaderd: ze is bijgevolg niet toegestaan en moet als illegaal en verboden worden beschouwd.

Hoewel ze niet is toegestaan, werd gezichtsherkenning reeds verscheidene keren gebruikt in het raam van testen van de Federale Politie in België.

In 2017 en opnieuw in 2019 voerde de Federale Politie testen uit op de luchthaven van Zaventem. Het Controleorgaan op de Politionele Informatie (COC) vorderde dat deze testen werden stopgezet, omdat de wettelijke grondslag onvoldoende is.

In 2020 voerde de Federale Politie ook een 70-tal huiszoekingen uit met de, zeer controversiële, Clearview AI-software (link) in het kader van Europol-vergaderingen. Het COC opende eveneens een onderzoek.

Uit een onderzoek van de KULeuven in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bleek overigens dat minstens 5 van de 86 deelnemende lokale politiezones, antwoordden te beschikken over gezichtsherkenning in 2021, waarbij één van deze zones zelfs beweerde deze technologie “frequent tot zeer frequent” te gebruiken.

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hanteren politiezones de ‘BriefCam’-software van de gelijknamige Israëlische onderneming om de beelden van camera’s die de openbare ruimte in Brussel filmen, te analyseren aan de hand van algoritmes. BriefCam biedt ook een gezichtsherkenningssysteem aan dat compatibel is met een gedeelte van het Brusselse cameranetwerk. Er zijn dan ook geen ’technische’ hinderpalen om gezichtsherkenning in te zetten. Er is eveneens sprake van een politieke bereidheid om de politiediensten met dergelijke technologie uit te rusten, zoals de minister van Binnenlandse Zaken, Annelies Verlinden, in 2021 benadrukte.

Gezichtsherkenningstechnologie zal het mogelijk maken om toezicht te houden op iedereen in de openbare ruimte in Brussel.

Gefilmd en gecontroleerd worden in de openbare ruimte is een inbreuk op de privacy en de individuele vrijheid. Het heeft een weerslag op de manier waarop we ons gedragen, uitdrukken, bewegen en handelen, ook in de openbare ruimte. Het eenvoudige feit dat we weten dat we geobserveerd worden, beïnvloedt ons gedrag en onze vrijheid. De dreiging en angst die de surveillance met zich meebrengen, kunnen gedrag afremmen en er in sommige gevallen toe leiden dat een heel deel van de bevolking zich uit de openbare ruimte terugtrekt. Dit staat bekend als een “chilling effect“, wat vertaald kan worden als een “afschrikkend effect”, “verlammend effect” of “zelfcensuur”.

Identificatie door gezichtsherkenning beperkt de anonimiteit aanzienlijk waarvan we verwachten te kunnen genieten, zelfs in het openbaar. Het gebruik van deze technologie in onze straten zou ertoe kunnen leiden dat we allen voortdurend geïdentificeerd, in ieder geval allen gesurveilleerd en mogelijk allen verdacht kunnen worden. Deze situatie komt er immers op neer dat aan onze autoriteiten de bevoegdheid verleend wordt om de volledige bevolking te identificeren omdat ze zich eenvoudigweg in de openbare ruimte bevindt.

Tijdens betogingen maakt de bewaking de vrijheid van meningsuiting onmogelijk en beperkt ze de mogelijkheden om samen te komen. Gezichtsherkenningstechnologie zou overigens kunnen worden ingezet tegen iedereen die in de openbare ruimte zou bijeenkomen, die zich met elkaar zou associëren of die er een afwijkende mening zou ventileren, ongeacht of het zou gaan om journalisten, advocaten, vakbondsleden, activisten of gewone burgers.

De beleidsmakers stimuleren het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie vanuit veiligheids- en repressieve overwegingen. Het zonder onderscheid of doelgericht surveilleren van groepen personen omdat ze mogelijk een “illegale” daad zouden plegen, schendt het vermoeden van onschuld. Hierdoor dreigen groepen personen die reeds het slachtoffer zijn van discriminatie verder te worden gecriminaliseerd of gestigmatiseerd.

Bovendien zijn we niet allemaal gelijk wat betreft de sociale controle en de criminalisering van ons gedrag. Hoewel het voor de hand ligt dat deze technologie ongetwijfeld de manier zal wijzigen waarop we ons in het openbaar gedragen en onze meningen vrij uiten, zal ze vooral een impact hebben op sociale groepen die in het bijzonder getroffen worden door onzekerheid en op de meest gemarginaliseerde groepen die opkomen voor hun rechten: migranten, de LGBTQI+-gemeenschap, raciale minderheden, daklozen en iedereen die een mening, identiteit, administratieve status of gedrag in de openbare ruimte zou kunnen hebben die afwijkt van de overheersende of gevestigde norm.

Gezichtsherkenning zou tot gevolg kunnen hebben dat de legitieme claims van alle burgers opzij worden geschoven.

Deze technologie houdt overigens aanzienlijke risico’s in : het hacken van deze zeer delicate persoonsgegevens, fouten en de verspreiding van seksistische of racistische discriminaties als gevolg van dominante sociale opvattingen en de instellingen die ze verkopen en gebruiken, en de dreiging van een afglijden naar een grootschalig toezicht.

De objectieven van misdaad- en terrorismebestrijding worden vaak door de autoriteiten aangehaald om een lans te breken voor gezichtsherkenning. De doeltreffendheid van deze technologie is echter zeer relatief, omdat ze gepaard gaat met fouten en misbruiken.

Eén van de meest problematische aspecten van gezichtsherkenning is de kans op rassendiscriminatie en partijdigheid omdat de meeste applicaties voor gezichtsherkenning aanvankelijk ‘gevoed’ werden met gegevens die niet representatief zijn voor de samenleving in haar totaliteit. In het Verenigd Koninkrijk wordt gezichtsherkenning sinds 2016 gebruikt. Drie jaar later bleek uit een eerste onafhankelijk onderzoek van twee onderzoekers aan de Universiteit van Essex naar het gebruik van gezichtsherkenning door de Londense politie dat 80% van de verdachten die door gezichtsherkenningssoftware werden gemarkeerd in werkelijkheid onschuldig waren. Aan de hand van het systeem werden regelmatig personen ten onrechte geïdentificeerd, met alle mogelijke sociale en juridische gevolgen van dien.

Hoewel de doeltreffendheid van deze technologie relatief is, zijn de misbruiken ervan wel goed gedocumenteerd. In China wenden de autoriteiten gezichtsherkenning aan als een sociaal controlemiddel. Volgens de Amerikaanse krant Wired zou Iran gezichtsherkenning gebruiken om vrouwen te identificeren die in opstand komen tegen de autoriteiten en die niet langer een sluier willen dragen. Rusland focust ook op de tegenstanders van de oorlog tegen Oekraïne.

In België is de situatie nog niet zo verregaand. Maar we merken wel op dat deze bewakingstechnologieën langzaamaan meer en meer verspreid geraken.

Voorbeelden: de bewakingscamera’s die in de Joodse wijk van Antwerpen werden geïnstalleerd om een terroristische aanslag te voorkomen, werden later door de politie aangewend om na te gaan of de coronamaatregelen in dezelfde wijk werden nageleefd. Aanvankelijk werden de ANPR-camera’s in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geplaatst om terrorisme te bestrijden, maar het gebruik ervan werd later uitgebreid tot het toezicht op de lage-emissiezone. Aan de hand van deze camera’s kunnen vandaag de dag verkeersinbreuken worden gedetecteerd.

Tot slot zijn deze biometrische technologieën erg duur (ongeveer 50.000 euro per camera) en gebeurt de keuze hiervoor ten nadele van de personele middelen.

De campagne #ProtectMyFace roept het Brussels Parlement op om gezichtsherkenning op zijn grondgebied te verbieden. Dergelijke technologie is in België niet wettelijk vastgelegd, maar testen werden uitgevoerd, en een aantal partijen stimuleren het gebruik en de uitrol van gezichtsherkenning.

De verenigingen die bij deze campagne betrokken zijn, hopen de beleidsmakers bewust te maken van de aan deze bewakingstechnologieën verbonden risico’s. Het is ook de bedoeling om een democratisch debat op gang te brengen zodat elke burger geïnformeerd kan worden en hieraan kan deelnemen. De ondoorzichtigheid rond de reeds door de Federale Politie uitgevoerde testen en rond de lopende werkzaamheden van werkgroepen voor gezichtsherkenning stroken niet met een sereen democratisch debat.

Net als in andere grote Europese steden, wordt het netwerk van bewakingscamera’s in Brussel voortdurend uitgebreid. Dit netwerk wordt namelijk ingezet om projecten te bewerkstelligen, zoals de lage-emissiezone (LEZ) en de nog vroegtijdige kilometerheffing. De Brusselse gemeenten installeren zelf ook nieuwe bewakingssystemen om bijvoorbeeld “de onveiligheid te bestrijden”. De overal in Brussel opgenomen beelden worden gecentraliseerd op een platform dat door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt beheerd. Safe.brussels, dat voortaan belast is met de “preventie en veiligheid” van het Gewest, heeft nieuwe verantwoordelijkheden gekregen: deze dienst stelt het gewestelijk veiligheidsplan op, coördineert het veiligheidsbeleid, stimuleert de centralisatie van de administratieve diensten in de politiezones en moedigt de politiezones aan om een beroep te doen op de aankoopcentrale voor de aankoop van materiaal.

Kortom, zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts beschikken de gewestelijke politieke autoriteiten over belangrijke hefbomen om gezichtsherkenning tegen te gaan en zouden ze, net als andere steden, zoals San Francisco in de Verenigde Staten of Lausanne en Zurich in Zwitserland, gezichtsherkenningssystemen kunnen verbieden in openbare ruimtes.

Onderteken de petitie “Protect My face”! Maak lawaai over dit project om gezichtsherkenning in openbare ruimtes in Brussel te verbieden!

Als we 1000 handtekeningen halen, kunnen we het Brussels Parlement rechtstreeks interpelleren tijdens een hoorzitting en deze kwestie op de politieke agenda zetten. Deze technologie brengt veel risico’s met zich mee voor de burgers. We roepen op tot een democratisch debat over de keuzes die ons samenlevingsmodel zullen bepalen.